PELCZAR MARIAN, dyrektor Biblioteki Gdańskiej PAN, patron ulicy
| < Poprzednie | Następne > |
MARIAN PELCZAR (22 III 1905 Nowy Sącz – 9 III 1983 Gdańsk), historyk, dyrektor Biblioteki Miejskiej (następnie Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk), patron gdańskiej ulicy. Syn Michała, nauczyciela łaciny i greki, dyrektora Państwowego Gimnazjum Klasycznego im. Jana Długosza w Nowym Sączu, oraz Heleny z domu Senkowskiej (zm. 1908). W 1914 ukończył Szkołę Powszechną im. Adama Mickiewicza w Nowym Sączu, w latach 1915–1923 uczył się w ojcowskim Gimnazjum, w 1923–1929 był studentem historii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ). W latach 1925-1929 był asystentem w Katedrze Historii Gospodarczej i Społecznej UJ, od 1929 doktor filozofii na podstawie rozprawy Dzieje klasztoru p.p. klarysek w Starym Sączu w wiekach średnich (promotor prof. Władysław Semkowicz). W latach 1929–1934 pracował jako nauczyciel kontraktowy w szkołach średnich i zawodowych w Krakowie. W 1931 ukończył Studium Pedagogiczne UJ, uzyskując tytuł magistra filozofii w zakresie historii z prawem do nauczania w szkołach średnich ogólnokształcących, seminariach nauczycielskich państwowych i prywatnych.
1 XII 1934 otrzymał etat w Szkole Ekonomiczno-Handlowej w Krakowie i skierowany został do Gdańska. Od 15 XII 1934 wykładał historię w Polskich Szkołach Handlowych. W 1936 uzyskal uprawnienia do nauczania ekonomii i nauki o Polsce współczesnej w szkołach zawodowych. Działacz harcerski, był członkiem gdańskiej Komendy Choragwi ZHP i współredaktorem harcerskiego pisma „Zewie”. Od 1935 był członkiem komitetu redakcyjnego „Rocznika Gdańskiego”, w latach 1937–1939 sekretarz generalny Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki (TPNiS). Tuż przed wybuchem II wojny światowej zdołał wysłać z Gdańska do Krakowa pocztą dyplomatyczną Komisariatu Generalnego RP w Gdańsku i ulokować w Archiwum Akt Dawnych Miasta Krakowa najcenniejsze materiały naukowe oraz akta urzędowe TPNiS, dzięki czemu wielu działaczy Towarzystwa uniknęło represji ze strony okupanta. Sam przed wybuchem wojny wyjechał do Warszawy, następnie do Zabierzowa pod Krakowem. Podczas wojny pracował jako urzędnik w Sekcji Opieki nad Wysiedlonymi w Krakowie, następnie jako woźny, telefonista i księgowy w prywatnej firmie budowlanej w Zabierzowie. W latach 1942–1945 brał udział w tajnym nauczaniu na terenie Kuratorium Okręgu Szkolnego Krakowskiego.
Ponownie w Gdańsku od 5 IV 1945 w tzw. grupie operacyjnej Ministerstwa Oświaty, mającej organizować życie naukowe i kulturalne w Gdańsku. Od 9 IV 1945 do 31 V 1973 dyrektor Biblioteki Miejskiej (następnie Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk) (BG PAN), od kwietnia do sierpnia 1945 naczelnik Wydziału ds. Kultury i Nauki w Zarządzie Miejskim w Gdańsku, w okresie 1945–1956 ponownie sekretarz generalny TPNiS. Zabezpieczył zbiory Biblioteki Miejskiej, Archiwum Państwowego ( archiwa) i mniejszych bibliotek. Gromadził rozproszone pod koniec II wojny światowej zbiory, nadał bibliotece wysoką rangę naukową. W 1947 był współautorem programu obchodów 950-lecia Gdańska. W styczniu 1955 otrzymał tytuł docenta.
W latach 1956–1959 drugi wiceprezes Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, od 1972 członek honorowy. W 1960 został prezesem Towarzystwa Miłośników Gdańska. W kadencji 1972–1976 przewodniczący Rady Naukowej Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, w 1977–1984 członek tej Rady.
Był współredaktorem pierwszych po II wojnie światowej wznowionych tomów „Rocznika Gdańskiego”. Od 1968 współredagował „Libri Gedanenses”. Publikował na temat Gdańska i Pomorza Gdańskiego, autor książki Polski Gdańsk (1947). Z jego inicjatywy Franciszek Dąbrowski spisał swoje wspomnienia z Westerplatte (1957), namówił również w latach 70. XX wieku do utrwalenia gdańskich wspomnień Brunona Zwarrę. Wykładał w roku akademickim 1945/1946 historię Polski i Gdańska na roku „zerowym” Politechniki Gdańskiej, w 1946 w Państwowym Centrum Wychowania Morskiego Ligi Morskiej w Gdyni, w roku akademickim 1948/1949 prowadził wykłady z historii gospodarczej Polski w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Sopocie, w latach 1948–1958 i 1962–1968 w Wyższej Szkole Pedagogicznej. Prowadził także wykłady z historii Gdańska dla przewodników PTTK. Uczestniczył w licznych kongresach naukowych w kraju i za granicą, m.in. we Francji, Holandii, Belgii, Czechosłowacji, NRD i RFN, wygłaszając referaty z zakresu dziejów Gdańska, historii kultury, nauk pomocniczych historii i historii książki.
Po rezygnacji z funkcji dyrektora BG PAN (31 V 1973) do emerytury 31 XII 1975 pracował w tej bibliotece jako samodzielny pracownik naukowy. 16 X 1980 na UJ odbyła się uroczystość odnowienia po 50 latach jego dyplomu doktorskiego. W 1953 otrzymał nagrodę naukową Przewodniczącego MRN w Gdańsku, w 1980 Nagrodę Prezydenta Miasta Gdańska. Odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1958), Krzyżem Oficerskim (1958), Krzyżem Kawalerskim (1965) i Krzyżem Komandorskim (1973) Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, odznakami „Za opiekę nad zabytkami" (1967), „Zasłużony działacz kultury", „Za zasługi dla Gdańska” (1960) i „Zasłużonym ziemi Gdańskiej” (1966), wyróżniony złotą odznaką PTTK, przyznaną mu w podczas jubileuszowego zjazdu tej organizacji z okazji 10-lecia działalności na Wybrzeżu 3–4 XII 1960.
Od 1931 żonaty był z Marią z domu Trnka ( 12 VIII 1903 Kraków – 16 VII 1984 Gdańsk), w 1935 opiekunką biblioteki TPNiS, od 1945 do 1968 pracownicą Biblioteki Miejskiej, do 1968 kustoszem Biblioteki Gdańskiej PAN. Ojciec Andrzeja i Marii Pelczar.
Pochowany (z żoną) na cmentarzu Srebrzysko w Alei Zasłużonych. Od 28 X 2010 patron ulicy w Gdańsku- Jasieniu. 9 IV 2018 odsłonięto przed wejściem do budynku Biblioteki Gdańskiej PAN jego pomnik-ławeczkę. 20 IV 2023 na domu, w którym mieszkał przy ul. Grottgera 9, staraniem Fundacji Wspólnota Gdańska odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową.
Bibliografia:
Nowak Zbigniew, Pelczar Marian, w: Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. III, Gdańsk 1997, s. 402–403.
Stażewski Marek, Marian Pelczar, w: Słownik biograficzny historyków Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2020, s. 357–368.
